×
فرهنگی
شناسه خبر : 185555
تاریخ انتشار : یکشنبه 1403/05/28 ساعت 15:50

دکتر فرشاد مؤمنی در گفتاری اختصاصی برای نورنیوز کارنامه اقتصادی دولت مصدق را تحلیل می‌کند

توسعه درون زا، نسخه نجات بخش مصدّق

حیاتی ترین یادگار و میراث اندیشه‌ای مصدق برای نجات ایران فهم این مسئله بود که ضعف بینه تولیدی منجر به ایجاد گسست عینی و ذهنی از گذشته و آینده و تحمیل کوته نگری و اکنون زدگی به ایران و ساختار قدرت شده است.متاسفانه در مقاطعی به جای اتکاء به بنیه تولید ملی، مسیرهای رانت جویانه انتخاب شده که ثمره آن ایجاد تزلزل نسبت به حس ملی و تقدم مصرف محوری برتولید بوده است.

نورنیوز- گروه فرهنگی: در میان آثاری که تاکنون درباره کودتای 28مرداد1332ش نگاشته شده آثار معدودی است که به کارنامه اقتصادی دولت دکتر محمد مصدق بپردازد. دکتر فرشاد مؤمنی ،اقتصاد‌دان، در مطلب حاضر به این مقوله پرداخته است. آنچه می خوانید گفتاری اختصاصی از ایشان در خصوص کارنامه اقتصادی دولت ملی دکتر مصدق است.

  در هفتاد و یکمین سالگرد کودتای منحوس  و ضد ملی بیست و هشتم مرداد سال 1332 به نظر می‌رسد که کم کم باید راجع به این مسئله فکر بکنیم که از این تجربه خطیر و خارق العاده چگونه می‌توانیم در جهت فهم اقتضائات زمانه و بهره گیری از تجربه‌های تاریخی  برای اعتلای اقتصاد ملی استفاده کنیم. همان طور که من و آقای دکتر بهرام نقش تبریزی در کتاب "اقتصاد ایران در دولت ملی"  تشریح کرده ایم به مسئله مصدق و نقش آفرینی های او در جهت اعتلای ایران می شود از چندین زاویه نگاه کرد. یک زاویه،‌ خروش ضداستعماری او است که در برابر ظلمها و تحقیرهای استعمارگران از دریچه تحمیل خام فروشی و توزیع نابرابر عایدات آن بر ایران تحمیل می کردند و راه را بر ورود کارآمد ایرانیان به صنعت نفت می بستند و تنها در امور گماشتگی و مستخدمی  و پادویی اجازه مشارکت ایرانیان در صنعت نفت را می دادند.

از این زاویه همه ما می دانیم که مصدق الهام بخش چهره های بزرگی مثل عبدالناصر و از جهاتی حتی نهرو در سالهای میانی قرن بیستم شد. در ایران هم  با همت بزرگمردانی مانند استاد فقید میرمصطفی عالی نسب و همراهان  دانشگاهی ممتازی مثل زنده یاد مهدی بازرگان و یدالله سحابی و افرادی از این قبیل،‌ الگوی مصدق نقش آفرینی خارق العاده ای داشت.

 زاویه بسیار مهم دیگری که به گمان من می تواند برای امروز ایران الهام بخش باشد این است که مصدق برای تحقق توسعه درون زا، پایدار و ملی نرم افزارهایی را  در دوره 28 ماهه مسئولیت خود ارائه کرد که با وجود گذشت زمان طولانی و وقوع تحولات غیرقابل وصف در جامعه و اقتصاد ایران بخش اعظم آن نرم افزارها همچنان می تواند برای ما نجات بخش باشد. با کمال تأسف باید گفت که از دوره مصدق تا امروز هر قدر و هروقت که ما از آن اصول و موازین فاصله گرفتیم خسارتها و بحرانهای بزرگی گریبان جامعه و تمامیت ارضی کشور را گرفت. از این زاویه اهتمام بی بدیل او به آزادی مطبوعات، استقلال جامعه دانشگاهی از مداخله های  سیاست زده و نیز شفاف سازی سیاستهای تصمیم گیری و تخصیص منابع در واقع باطل السحر مناسبات رانتی را ایجاد کرد.

 در گام بعدی به رسمیت شناختن مشارکت فعال مردم در سرنوشت سیاسی و اقتصادی خود  و اهتمام  بی بدیل بر ارتقاء بنیه تولید فناورانه بر محور اندیشه توسعه ملهم از مکتب تاریخی آلمان جزو درخشان ترین میراثهای اندیشه ای او است که به شکل بی بدیلی توانست پیوندی بین سنت و مدرنیته ایجاد کند و یک الگوی توسعه مبتنی بر فرهنگ و هنجارها و سنتهای ایرانی را پایه گذاری نماید.

اما به گمان من یکی از درخشان ترین قله های اندیشه ای دکتر مصدق  که برای امروز ایران هم می تواند بسیار الهام بخش باشد مطرح کردن آموزه ی موازنه عدمی یا موازنه منفی بود. مصدق نیک می دانست که ایران به عنوان یکی از چهار راههای حیاتی و بزرگ حوادث در جامعه جهانی، هر بار به دلایلی به ویژه در هنگامه منازعه های هژمونیک ابعاد و اهمیت ویژگیهای استراتژیک و ژئو استراتژیک آن برای جامعه جهانی افزایش می یابد.

او با توجه به این مسئله به این جمع بندی رسید که تجربه تاریخی 400 ساله که به فاجعه های بزرگ انجامیده مضمون اصلی اش این است که ایرانیان هربار که خواسته اند از شرّ یک دولت خارجی قدرتمند نجات پیدا کنند به یک قدرت دیگر پناه برده اند و بعد در باتلاق بسیار عظیم تری گرفتار شده اند.

 مصدق دید که 400 سال مکرر این تجربه ها صورت گرفته مثلاً شاه عباس برای کوتاه کردن دست پرتغالیها به انگلستان متوسل شد و انگلستان وقتی که آمد بلایی بر سر ایران آورد که یک درصد آنها را پرتغالیها انجام نداده بودند. این ماجرا همچنان ادامه دارد و با کمال تأسف حتی در سطوح کلیدی اداره کشور هم گویی قدرت و تمایلی برای پندگیری از این ایده ها مشاهده نمی شود. هر بار ما این کار را کردیم به ورطه های هولناک تر افتاده ایم.

مصدق ایده موازنه منفی را مطرح کرد و این به معنای آن بود که ما به جای رویکرد امتیاز دهی باید آن چنان قابلیتهای علمی، فنی و تولیدی خودمان را بالا ببریم که بتوانیم در کادر یک الگوی سازنده اعتلا بخش با کشورهای دیگر اعم از قدرتمند یا بی قدرت همکاری کنیم. به نظر من این مسئله امروزه خیلی برای ایران حیاتی تر از ایامی است که مصدق این ایده را مطرح کرد.

موازنه عدمی یا موازنه منفی که شهید سید حسن مدرس هم پا به پای دکتر مصدق از این ایده دفاع می کرد و در راه آن جانفشانی کرد عنصر گوهری اش این بود که ایران باید با قطع مناسبات تحت الحمایگی و از موضع یک کشور مستقل یک تعامل سازنده و اعتلا بخش و برابر با کشورهای منطقه و جهان داشته باشد. در جای خود می شود توضیح داد  که این اندیشه همچنان در ایران غریب است اگر چه که در کادر انقلاب اسلامی و با ایده نه شرقی نه غربی ما می خواستیم تلاشهایی در این زمینه بکنیم که الان متأسفانه به دلایل گوناگون عملاً در مسیر دیگری افتاده ایم.

حیاتی ترین یادگار و میراث اندیشه ای دکتر مصدق برای نجات ایران  فهم این مسئله بود که ضعف بینه تولیدی منجر به ایجاد گسست عینی و ذهنی از گذشته و آینده و تحمیل کوته نگری و اکنون زدگی به ایران و ساختار قدرت و تصمیم گیریهای اساسی آن شده است و به همین خاطر هم هست که به جای اتکاء به بنیه تولید ملی مسیرهای رانت جویانه را برای اداره نظام ملی انتخاب کردند و ثمره آن ایجاد  تزلزل نسبت به حس ملی و سلطه حیرت، بلاتکلیفی و بی برنامگی در همه عرصه های حیات جمعی و مقدم شمردن مصرف محوری به جای  تقدم تولید بوده است. به گمان من هر یک از این میراثها در سطحی که گرامی داشته بشود و درباره طول و عرض آن و دستآوردهای فوق العاده آن بحثهای بیشتری صورت بپذیرد می تواند برای ما نجات دهنده باشد.

 مصدق نیک  دریافته بود که خام فروشی، ناپایدارساز است و زداینده همه گونه پیوندها میان مردم با حکومت و حکومت با مردم. در سطح حکومت هم خام فروشی توّهم پولداری ایجاد می کند و این توهم منشاء اسرافها، اتلافها، و پروژه های پرفساد و توخالی می‌شود و نیروی محرکه سرخوردگی کیفی نیروی انسانی و محرک خروج سرمایه های مادی است. از این زاویه واکاوی میراث اندیشه ای او در زمینه توسعه که به گمان من  آن گونه که در کتاب اقتصاد ایران در دوران دولت ملی شرح کردم مقام و منزلت و عظمتش از مسئله سترگ ملی کردن نفت هم بالاتر است. این فکر می تواند برای ایران نجات بخش باشد.

کار خارق العاده و بی نظیر دکتر مصدق که در اوج تحریمهای ظالمانه و تهدیدهای نظامی انگلستان توانست برای اولین بار و تا به امروز آخرین بار، تراز تجاری مثبت را پدیدار کند و در اوج فشارهای تحریم کنندگان و ایادی داخلی آنها توانست برای اولین بار و تا به امروز آخرین بار یک بودجه سالانه با تراز مثبت ارائه دهد. این جزو بزرگترین میراثها و گوهرهای عملی زنده یاد مصدق و یاران با وفای او است  که همچنان می تواند بر تارک توسعه ایران بدرخشد و الهام بخش  باشد.

از این زاویه شخصاً همدلی خارق العاده ای با استاد بی بدیل علوم انسانی و اجتماعی معاصر ایران دکتر محمد علی موحد دارم. ایشان در مصاحبه ای فرمودند که معجزه بزرگ دکتر مصدق این است که ایرانیان هنوز هم امید به آینده را از دریچه منش، روش، اخلاق و سلوک اندیشه ای و عملی دکتر مصدق جستجو می‌کنند.


نورنیوز
نظرات

آگهی تبلیغاتی
آخرین اخبار
ورود دستگاه ایکس‌ری چمدانی جدید به گمرک کشور
وقوع انفجار مهیب در یکی از کارخانه‌های فولاد آمریکا
طارمی، مهاجم ایرانی از لیست خرید لیدزیونایتد خط خورد
نروژ قطع همکاری مالی با فلسطین اشغالی را اعلام کرد
ارزش کل بازار رمزارزها از 4 تریلیون دلار فراتر رفت
روایت معاریو از وحشت اسرائیل نسبت به تاکتیک‌های حمله فوری ایران
انتقاد شدید ماکرون از اقدامات اسرائیل/ اشغال غزه فاجعه است
نظری جویباری از مدیرعاملی استقلال استعفا کرد
هواداران لیورپول خواستار محرومیت تیم اسرائیلی از رقابت‌های فیفا شدند
دروازه بان سابق پرسپولیس به صنعت نفت پیوست
گرمای بی‌سابقه عراق را در خاموشی فرو برد
وزیر میراث: اداره هیات امنایی تخت جمشید بزودی به صورت رسمی ابلاغ می‌شود
اسلامی: حفظ منافع ملی و پیشرفت علمی اولویت اصلی ماست
بادامچیان: پیروزی ایران بر اسرائیل معادلات پشت‌پرده بین‌المللی را تغییر داد
واکنش «دیده‌بان حقوق بشر» و «عفو بین الملل» به کشتار بی سابقه خبرنگاران در غزه
شلیک به صدا، تصویر، روایت
تسلیم باشگاه استقلال در برابر انتقادات از رونمایی لباس جدید
عون: اجرای طرح انحصار سلاح قطعا اجرایی می شود/مقام حزب‌الله: خلع سلاح مقاومت محال است
مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران: ثبت نام دانش‌آموزان اتباع بدون مدرک هویتی ممکن نیست
غریب آبادی: معاون گروسی پس از مذاکرات، تهران را ترک کرد
ترامپ: نرخ جرم و جنایت در واشنگتن بالاست/گارد ملی ورود می کند
گزارش تصویری | دیدار تیم‌های فوتبال استقلال - تراکتور در سوپر جام فوتبال ایران
نبرد ستاره‌های تازه‌نفس در سوپرجام 1404/تراکتور قهرمان شد+ فیلم
دبیر ستاد ملی جمعیت: مشکل کاهش جمعیت با بخشنامه حل نمی‌شود
امانی: هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین مسئولیت‌های انسانی خبرنگار شود
سازمان ملل هشدار داد: قتل خبرنگاران فلسطینی نقض جدی قوانین بین‌المللی است
شناسنامه‌دار کردن کالاها، راه نجات اقتصاد از قاچاق و احتکار
استرداد کلاهبردار 167 هزار دلاری به کشور
حمله مرگبار به چهره سیاسی کلمبیا؛/نامزد احتمالی انتخابات کشته شد
سومین مدرسه تابستانه چین؛ پل علمی و راهبردی برای تعمیق روابط ایران و چین
معجزه در کرج؛ نوزاد 23 روزه دوباره به زندگی بازگشت
وزیر جهادکشاورزی خبر داد؛ برنج احتکاری با نرخ مصوب توزیع می‌شود
کیفیت هوای تهران قرمز شد /ناسالم برای تمام گروه های سنی
سایت فاقد مجوز فروش بلیت هواپیما مسدود شد
مقصد غیرمنتظره بعدی جهانبخش کجاست؟
عارف: ستاد تنظیم بازار نقش کلیدی در مدیریت اقتصادی کشور دارد
نابودی اعتماد عمومی نسبت به ترامپ
هوشمندسازی پارک ملی گلستان با دستور ویژه رئیس جمهور
بانک‌های تخصصی به‌زودی راه‌اندازی می‌شوند
اظهارات عراقچی درباره واگذاری پرونده مذاکرات به دبیر شورای عالی امنیت ملی
حزب‌الله : ترور خبرنگاران در غزه جنایت جنگی کامل است
نیمی از زائران اربعین به کشوربازگشتند
ترفندهای جدید کلاهبرداران برای کلاهبرداری از زائران اربعین
سفری تعیین‌کننده با دستور کار تأمین امنیت منطقه‌ای
دفتر موسیقی وزارت فرهنگ: افزایش قیمت بلیت کنسرت‌ها پذیرفتنی نیست
تمدید مهلت ثبت نام داوطلبان آزمون پروانه مشاوره قوه قضاییه
بورس باز قرمز شد/ شاخص کل بورس اینبار چقدر کاهش یافت؟
سینماها روزهای آخر هفته تعطیل است
ادارات کدام استان ها چهارشنبه تعطیل است؟ + اسامی استان‌ها
دیدار علی لاریجانی با رئیس‌جمهور عراق/ امضای تفاهم امنیتی مشترک بین ایران و عراق
X
آگهی تبلیغاتی