نورنیوز - گروه اقتصادی : بررسی‌های میدانی از فروشگاه های زنجیره ای از کمبود برنج ایرانی و بعضاً وارداتی حکایت دارد و این کالاها با وجود وعده های داده شده مبنی بر کاهش قیمت در فصل برداشت برنج، همچنان با قیمت های بالا به دست مصرف کنندگان می رسد.
این شرایط در حالی تداوم یافته که غلامرضا نوری قزلجه وزیر جهادکشاورزی، تیرماه امسال هنگامی که قیمت برنج ایرانی در بازار جهش پیدا کرده بود، به رسانه ها وعده داد که قیمت برنج ایرانی از فصل برداشت به بعد کاهش خواهد یافت؛ این موضوع چند هفته نیز محقق شد و شاهد کاهش قیمت برنج در بازار بودیم اما پس از یک کاهش اندک به طور مجدد قیمت برنج کیفی در شمال کشور رشد کرد و اکنون در بازار مصرف بسته به نوع و کیفیت برنج بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ هزارتومان به فروش می رسد.
ناگفته پیداست که اخلال ایجاد شده در بازار برنج ریشه در چند عامل مشخص دارد: احتکار برنج تازه برای ماههای آینده تا با قیمت های بالاتر فروخته شود، عرضه نشدن برنج های جدید به بازار، تامین نشدن ارز برنج وارداتی برای تنظیم بازار و همچنین کاهش تولید به دلیل خشکسالی.
این درحالیست که چندی پیش رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با رئیس جمهور و اعضای هیات دولت به مسئله مهم معیشت مردم پرداختند و گفتند: در باب معیشت مردم به‌گونه‌ای عمل کنید که مردم بتوانند حدود ۱۰ قلم کالای اساسی را بدون دغدغه افزایش قیمت تهیه کنند؛ نه اینکه قیمت‌ها امروز و فردا دو برابر شود.
«انضباط بازار» نکته دیگری بود که رهبر انقلاب با تأکید بر آن گفتند: به‌گونه‌ای بازار را مدیریت کنید که مردم احساس نکنند بازار رها شده است و قیمت‌ها «امروز و فردا» و «اینجا و آنجا» متفاوت است؛ چرا که این احساس به روحیه مردم صدمه می‌زند.
احتکار دلالان و تعلل کشاورزان
برخی علت کمیاب شدن برنج ایرانی در بازار و گرانی آن را ناشی از احتکار دلالان و تعلل کشاورزان در فروش برنج ایرانی در بازار می دانند، تا جایی که عرضه نکردن برنج توسط کشاورزان حتی باعث متضرر شدن کارخانه های شالیکوبی و بسته بندی برنج در شمال کشور شده است.
یکی از شهروندان می گوید: برنج ایرانی در قفسه های بیشتر فروشگاه های زنجیره ای نیست به طوری که اخیرا نتوانسته برنجی مورد نظر خود را که همیشه از یکی فروشگاه ها تهیه می کرده، بخرد و مجبور شده برنج ایرانی درجه دو را به اسم برنج هاشمی به قیمت کیلویی ۳۰۰ هزارتومان تهیه کند.
حال با وجود نگرانی های مردم از کمیاب شدن و گرانی قیمت برنج ایرانی در بازار، برخی فروشندگان فروشگاه های زنجیره ای نیز می گویند بین دو ماه تا دو هفته است که بار برنج ایرانی کمیاب شده و به طور کم و تدریجی و با قیمت های بالا به دستشان می رسد و اکنون فقط برنج هندی و ارقام پرمحصول ایرانی مثل فجر، ندا و شیرودی در دسترس است.
به گفته یکی از فروشندگان اکنون قیمت یک کیسه برنج ایرانی پنج کیلویی یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان قیمت دارد که نسبت به هفته های گذشته حداقل بین ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش را نشان می دهد.
داوود قربانیان نائب رئیس اتحادیه کشوری فروشگاه های زنجیره ای علت کمبود برنج را احتکار دلالان و نفروختن محصول توسط کشاورزان دانسته و گفته است: عرضه تدریجی محصول توسط کشاورزان و انبارهای خانگی و انبارهای کوچک واحدهای کشاورزی یک ناترازی در حوزه تامین برنج ایجاد کرده است.
از سوی دیگر وزارت جهادکشاورزی بر این باور است که در قیمت گذاری برنج داخلی نقشی ندارد بلکه این عرضه و تقاضاست که می تواند قیمت را تعیین کند. در این ارتباط غلامرضا وزیر جهادکشاورزی گفته بود: قیمت حمایتی ۱۰۰ هزار تومان برای هر کیلوگرم برنج کیفی برای تولیدکنندگان داریم که اگر قیمت بازار پایین تر از این رقم باشد، دولت موظف است از کشاورزان حمایت کند، اما در صورت بالاتر رفتن قیمت دولت مسئول تعیین قیمت نیست و بازار تعیین کننده است.
واسطه‌هایی که کشاورزان را به انبار کردن برنج ترغیب کردند
علت عرضه نشدن برنج تازه به بازار نشان می دهد که دلالان و واسطه های خرید برنج امسال، همان کسانی هستند که سال قبل این محصول را از کشاورزان خریداری می کردند؛ آنان امسال کشاورزان را تحریک کردند که محصول خود را در انبارهای خود نگهداری کنند و نفروشند تا در ماه های بعدی با قیمت های بالاتر فروخته شود.
در همین راستا کشاورزان دلیل نفروختن برنج را ضرر ناشی از فروش برنج در فصل برداشت در سال های گذشته می دانند و می‌گویند پارسال در این فصل برنج را ارزان فروختند و متضرر شدند بنابراین امسال می خواهند آن را نگه دارند تا با قیمت های بالاتر عرضه کنند تا حتی خسارت پارسال هم جبران شود.
رصد قیمت برنج های تازه ایرانی که از سوی کشاورزان خطه شمالی کشور عرضه می شود، نشان می دهد که افزایش قیمت این محصول که در ابتدای تابستان از کیلویی ۳۰۰ هزار تومان عبور کرده بود، سبب شده تا آنان قیمت عرضه برنج خود را با این قیمت ها تنظیم کنند به گونه ای که کشاورزان بسته به نوع و کیفیت محصول خود قیمت ۲۸۰ تا ۳۵۰ هزار تومان بابت هر کیلو برنج را به خریداران اعلام می کنند.
البته در این میان برخی کشاورزان نیز از فروش محصول مازاد خود به خریداران عمده و خرد پرهیز می کنند و می گویند که در زمان مناسب و با قیمت مناسب، برنج خود را خواهند فروخت.
محمد هاشمیان مدیرعامل شالیکوبی داران بابلسر درباره علت عدم فروش برنج توسط کشاورزان می گوید: سال گذشته کشاورزان برنج خود را با قیمتی حدود ۳۰ درصد کمتر از قیمت بازار به تجار فروختند و این تجار با احتکار و دپو در انبارها و عرضه محصول پس از عید (فروردین و اردیبهشت ماه ۱۴۰۴) آن را با قیمت حدود ۳۵۰ هزار تومان به ازای هر کیلوگرم به فروش رساندند.
وی با بیان اینکه این روند بی نظمی و عدم مدیریت و نداشتن متولی مشخص موجب بی‌اعتمادی و نگرانی کشاورزان شده است، تصریح کرد: کشاورزان در شرایط فعلی ترجیح می دهند بخشی از محصول خود را در زمان مناسب بفروشند و باقی را برای فروش پس از عید نگهداری کنند تا از نوسانات بازار سود ببرند.
هاشمیان با اشاره به افزایش چشمگیر هزینه‌های تولید از جمله دستمزد کارگری، هزینه‌های بسته بندی و قیمت نایلون خزانه از ۸ هزار تومان به ۳۰ هزار تومان در تداوم افزایش قیمت برنج و سودآوری این محصول گفت: قیمت برنج در بازار آزاد اکنون به ۲۸۰ تا ۳۵۰ هزار تومان رسیده و مصرف‌کننده نهایی آن را حتی تا ۴۰۰ هزار تومان برحسب کیفیت خریداری می کند؛ این درحالیست که در فصل برداشت محصول، هر کیلوگرم برنج ۱۷۰ هزار تومان از کشاورزان خریداری شد.
کاهش ثبت سفارش برنج و تاخیر در تخصیص ارز
بر اساس جدیدترین آمار وزارت جهادکشاورزی، مصرف برنج در ایران سالانه به حدود ۲.۷ میلیون تن می رسد اما از این میزان امسال ۱.۶ تا ۱.۸ میلیون تن از شالیزارهای کشور برداشت خواهد شد که به معنی کسری بیش از یک میلیون تن برنج در بازار کشور است؛ بنابراین طبق برآورد کسری تعیین شده در سال های مختلف، نیاز است که بین ۱ تا ۱.۵ میلیون تن برنج وارد کشور شود تا شکاف میان تولید داخلی و مصرف سرانه کاهش یابد.
با این حال یک منبع مطلع که خواست نامش ذکر نشود، درباره آخرین وضعیت ثبت سفارش برنج گفت: در حال حاضر ثبت سفارشی برای واردات انجام نمی شود و واردات فعلی نتوانسته است بازار برنج را متعادل کند به طوری که در فروشگاه‌های زنجیره ای عرضه برنج کاهش یافته و قیمت ها بالا رفته است.
به گفته وی، واردات برنج خارجی به ویژه پاکستانی محدود شده که این موضوع بر قیمت برنج داخلی تاثیر دارد یعنی واردات برنج پاکستانی با قیمت بالای هزار دلار در هر تن رقابت شدیدی با برنج ایرانی دارد بنابراین محدودیت های وارداتی بازار را دچار مشکل کرده است.
البته در هفته اول شهریورماه شهرزاد مشیری معاون توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که برای تنظیم بازار برنج، ثبت سفارش و واردات ۱۵۰ هزار تن برنج خارجی توسط بازرگانان انجام شده که این مهم به شرط تحویل به شرکت بازرگانی دولتی ایران خواهد بود تا بازار برنج مدیریت و از افزایش قیمت‌ها جلوگیری شود. همزمان با افزایش قیمت برنج داخلی، واردات این میزان برنج می‌تواند نقش مهمی در مدیریت بازار و تامین نیاز مصرف‌کنندگان ایفا کند.
به گفته وی، عرضه برنج وارداتی به صورت مستقیم از سوی دولت انجام خواهد شد، به همین دلیل نگرانی از بابت احتکار، ایجاد حاشیه و گران‌فروشی وجود نخواهد داشت.
نیمی از برنج وارداتی مورد نیاز کشور وارد شده است
درباره آخرین وضعیت واردات برنج با مجیدرضا خاکی دبیر انجمن واردکنندگان برنج ایران گفت و گو کرد؛ وی با بیان اینکه از ابتدای امسال حدود ۷۰۰ هزار تن برنج وارد کشور شده است که حدود ۷۰ درصد آن برنج هندی بود، گف این نوع برنج هم به لحاظ فراوانی و هم از نظر قیمت مشکلی در بازار ایجاد نکرده اما در بخش برنج پاکستانی به دلیل برخی تصمیم‌های غیرکارشناسی و شباهت زیاد به برنج ایرانی قیمت ها در بازار بالاتر از نرخ مصوب عرضه می شود.
این مقام صنفی تصریح کرد: هرچند در مجموع بازار برنج خارجی فعلاً با کمبود محسوسی روبرو نیست، اما بخش مهمی از این تامین صرفا به اتکای اعتبار فعالان بخش خصوصی انجام شده است.
وی با بیان اینکه تاخیر در تخصیص و تامین ارز می‌تواند روند واردات در ماه های آینده را با مشکل جدی روبرو کند، تاکید کرد: تا زمانی که معوقات ارزی در قبال تامین‌کنندگان خارجی وجود داشته باشد، طبیعی است که تمایل آن ها برای تداوم تجارت با کشور و ارسال محموله های جدید کاهش یابد.
دبیر انجمن واردکنندگان برنج ایران درباره قیمت های سطح بازار گفت: در حال حاضر برنج کیفی ایرانی بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان و برنج پاکستانی در برخی اقلام حدود ۱۰۰ هزار تومان عرضه می‌شود و اگر تخصیص ارز به موقع انجام شود، محدودیت های غیرضروری برداشته و فرآیند توزیع شفاف‌تر می شود و قیمت ها می توانند به سمت تعادل حرکت کنند.
وی با طرح این پیشنهاد که ارز ترجیحی برنج قطع شود، افزود: این پیشنهاد در ابتدای امسال به دولت اعلام شد اما دولت همچنان بر تخصیص این ارز اصرار دارد؛ ارزی که در عمل با تاخیر ۹ ماهه پرداخت می‌شود.
مصرف کنندگان پرداخت کننده نهایی جریمه ۱۰ درصدی ارزش محموله های صادراتی
علیرضا پرویزی عضو انجمن واردکنندگان برنج ایران نیز معتقد است که تعلل در تخصیص ارز در نهایت به زیان مصرف کننده داخلی تمام می شود؛ وی در این رابطه توضیح داد: به دلیل عدم تخصیص به موقع ارز از آبان ماه سال گذشته تاکنون بسیاری از شرکت ها نتوانسته اند ارز تعهد شده را دریافت کنند که سبب اعمال جریمه های ۱۰ درصدی به ارزش محموله‌های وارداتی شده است که هزینه های تمام شده را افزایش و فرایند تامین این محصول را دشوار می کند.
به گفته وی، طبق آمار گمرک بیش از ۸۰ درصد واردات برنج ایران از هند و حدود ۱۵ درصد از پاکستان تامین می شود که دلیل بیشتر بودن حجم واردات از هند، توان تجاری این کشور است.
وی بر این باور است که اگر سیاست های ارزی و تجاری اصلاح نشود، در سه ماه آینده بسیاری از واردکنندگان از بازار برنج خارج خواهند شد و نتیجه چنین شرایطی می تواند منجر به کمبود محصول در بازار و افزایش قیمت ها شود.
در تحلیل وضعیت حاکم بر بازار برنج نکته ای که نباید از نظر دور داشت، اعلام مغایرت مصوبه هیات وزیران درباره «لغو ممنوعیت ترخیص برنج در فصل برداشت (از اول مرداد هر سال لغایت پایان آبان همان سال) در سال ۱۴۰۴» این مصوبه تیرماه با هدف تامین و تنظیم بازار داخلی به تصویب هیات وزیران رسیده بود اما شهریور ماه مغایرت آن با قانون خرید تضمینی کالاهای اساسی کشاورزی از سوی مجلس به هیات دولت ارسال شد و این پیام را به بازار داد که تا پایان آبان ماه، برنج وارداتی جدید ثبت سفارش و وارد نمی شود.
ایرنا