نورنیوز-گروه جامعه: مسیر تحصیلی و در یک چشم‌انداز وسیع‌تر حتی سرنوشت و آینده شغلی بیش از یک میلیون دانش‌آموز کشور با انتخاب رشته تحصیلی آنها در پایان دوره متوسطه اول رقم می‌خورد.
به جرأت می‌توان گفت هدایت تحصیلی و انتخاب رشته از مهم‌ترین اتفاقاتی است که در طول دوران تحصیل در مدارس برای دانش‌آموزان رقم می‌خورد، وضعیتی که اگر به درستی از سوی آموزش‌وپرورش برای آن برنامه‌ریزی شود، آینده شغلی دانش‌آموزان را با موفقیت همراه می‌کند اما آنچه امروز در بحث هدایت تحصیلی دانش‌آموزان رقم می‌خورد تا چه اندازه با این شاخص‌ها هماهنگ است؟ در انتخاب رشته تحصیلی مشاوره‌های تخصصی به دانش‌آموزان چه جایگاهی دارد تا در نهایت انتخاب آنها نه با اجبار آموزش‌وپرورش و خانواده و نه براساس یک تصمیم احساسی و هیجانی رقم بخورد؟
وضعیت بازار کار برخی رشته‌های گروه تجربی باعث شده است که گزینه اصلی بخش قابل توجهی از دانش‌آموزان انتخاب این رشته باشد، باید توجه داشت که آموزش‌وپرورش در گلوگاه و نقطه آغاز مسیر هدایت تحصیلی قرار دارد و اگر با برنامه‌ریزی دقیق به شیوه صحیح کار را انجام دهد دیگر شاهد تراکم بالای داوطلبان کنکور در گروه تجربی نخواهیم بود، اما چون این وزارتخانه در بحث هدایت تحصیلی پروتکل دقیقی ندارد و از همان دوره ابتدایی برنامه‌ریزی مدون برای شناسایی استعداد و علاقه دانش‌آموز در دست نیست نهایت این می‌شود که در پایان پایه نهم، بدون ارائه پرونده مشخصی از استعداد، توانایی و علائق دانش‌آموز با اجبار به او می‌گوییم که باید به فلان رشته بروی!
هنرستان‌ها مناسب‌ترین ظرفیت برای آموزش مهارت و کنترل تب ورود به رشته تجربی هستند اما چرا به دلیل نبود امکانات یا نیروی انسانی کافی به چشم‌انداز تعیین شده برای هدایت دانش‌آموزان به رشته‌های فنی نرسیده‌ایم؟ یا اساساً آموزش‌وپرورش چقدر توانسته در گفتمان سازی این موضوع و تغییر نگرش خانواده‌ها به رشته‌های فنی و مهارتی موفق عمل کند؟
تکمیل ظرفیت در هنرستان‌ها
به نظر می‌رسد در تمام سال‌های اخیر صرف نظر از علایق و استعداد دانش‌آموزان و حتی در برخی مواقع نمرات آنها، معیار اصلی در انتخاب رشته دانش‌آموزان ظرفیت‌ها و امکانات در اختیار آموزش و پرورش است؛ هدف‌گذاری‌های انجام شده براساس برنامه‌های توسعه هدایت 50 درصد دانش‌آموزان به رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کار دانش را نشانه گرفته است اما هم‌اکنون این رقم در 35 درصد متوقف مانده آن هم به دلیل کمبود امکانات و ظرفیت موجود آموزش و پرورش؛ مسعود شکوهی مدیرکل تربیتی و مشاوره وزارت آموزش و پرورش تیر 99 با اشاره به این موضوع گفت: «هم‌اکنون تعداد متقاضیان برای تحصیل در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای بیش از ظرفیت است و این برای ما هم قابل تأمل است و فشاری که برای تجربی و رشته‌های شاخه نظری وجود داشت الان در فنی و حرفه‌ای وجود دارد، 31 درصد دانش‌آموزان در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش تحصیل می‌کنند که طبق قانون باید به 48 درصد برسد و فاصله با تکلیف قانون زیاد است اما برای همین تعداد اندک هم ظرفیت لازم نداریم».
ریاضی کم‌طرفدارترین رشته
هم‌اکنون 9 درصد دانش‌آموزان در رشته ریاضی، 24 درصد رشته تجربی، 30 درصد علوم انسانی و 35 درصد در شاخه فنی و حرفه‌ای و کاردانش تحصیل می‌کنند.
در بحث الزام دانش‌آموزان به انتخاب رشته، صحبت‌هایی پدری که در تماس با خبرگزاری تسنیم از این اجبار سخن می‌گوید، بدین شرح است: «دخترم امسال باید انتخاب رشته کند، معدلش 19.90 است و می‌خواهد رشته انسانی را انتخاب کند اما در فرم انتخاب رشته، اولویت نخست را برای او رشته ریاضی و کاردانش تعیین کرده‌اند و رشته انسانی اولویت دوم است, این در حالی است که دخترم نمره لازم برای ورود به رشته انسانی را کسب کرده است. دخترم در پایه نهم که نمراتش ضریب سه دارد در دروس عربی، مطالعات اجتماعی و قرائت فارسی نمره 20 و درس املای فارسی نمره 19 را کسب کرده است در پایه هفتم و هشتم نیز در این دروس نمره بالای 17 دارد.
این پدر گفت: بارها به آموزش و پرورش مراجعه کردم اما توجهی به علایق و حتی نمرات دانش‌آموز ندارند و ملاک اصلی برای انتخاب رشته ظرفیت در اختیار آموزش و پرورش است، به دلیل اینکه استقبال دانش‌آموزان از رشته ریاضی و کاردانش کمرنگ است اولویت نخست را برای بیشتر آنها، این دو رشته قرار می‌دهند؛ اگر ظرفیت تکمیل شود و اجازه ندهند دخترم به رشته انسانی برود، ناچارم او را در مدرسه غیردولتی ثبت‌نام کنم چون این مدارس برای ثبت‌نام در رشته دلخواه دانش‌آموز محدودیتی اعمال نمی‌کنند.»
فرم هدایت تحصیلی این دانش‌آموز در تصویر زیر قابل مشاهده است:
مدرسه غیردولتی ثبت‌نام کنید
نکته جالب‌تر این است که در فرم انتخاب رشته دانش‌آموزان ذکر شده است؛ تمام دانش‌آموزان دارای اولویت (الف) و (ب) در صورت دارا بودن شرایط خاص مدارس غیردولتی می‌توانند بدون هیچ محدودیت زمانی نسبت به ثبت‌نام در زمینه رشته مورد نظر خود اقدام کنند؛ ثبت‌نام دانش‌آموزان در رشته‌های مورد علاقه توسط مدارس غیردولتی، سال گذشته از سوی وزارت آموزش و پرورش در مطلبی با عنوان پاسخ به 10 سؤال دانش‌آموزان درباره انتخاب رشته تحصیلی مورد اشاره قرار گرفته و در اینباره گفته بودند: دانش‌‌آموزانی که علاقه‌مند هستند در مدارس غیردولتی ثبت‌نام کنند همانند دانش‌آموزان مدارس دولتی باید در امتحان تعیین رشته شرکت کنند ولی در مورد مدارس غیردولتی اولویت زمان‌بندی ثبت‌نام یعنی الف یا ب اجرا نمی‌شود.
در تصویر زیر نیز حداقل نمره لازم برای ثبت‌نام در رشته‌های شاخه نظری قابل مشاهده است:
تغییر رشته برای ورود به دانشگاه ممنوع!
الزام دانش‌آموزان به انتخاب رشته تحصیلی که علاقه‌ای به آن ندارند صرف نظر از تبعات روحی و روانی که برای آنها رقم می‌زند در آینده می‌تواند هزینه‌های سنگین‌تری را برای کشور رقم بزند از سوی دیگر طبق تبصره ماده 4 سیاست‌های کنکور شورای عالی انقلاب فرهنگی، از سال 1404 به بعد هر متقاضی در هر گروه آزمایشی باید دارای سوابق تحصیلی مرتبط و کامل در گروه آزمایشی که متقاضی پذیرش در آن است، مطابق نظام آموزشی جدید آموزش و پرورش (نظام 6.3.3) باشد.
در این صورت اولاً هر کسی که سوابق تحصیلی مطابق نظام 6.3.3 نداشته باشد، نخواهد توانست در کنکور سراسری شرکت کند! ثانیاً شرکت در کنکور سراسری متناسب با رشته دیپلم خواهد شد و به عنوان مثال فرد با داشتن دیپلم تجربی نمی‌تواند در گروه علوم ریاضی کنکور سراسری شرکت کند و دانش آموزان مجبورند بر اساس هدایت تحصیلی که در پایان پایه نهم برای آنها انجام شده، در کنکور سراسری شرکت کنند.
حال اگر در پایه نهم نیز با تحمیل اجبار از سوی آموزش و پرورش ناچار به انتخاب رشته تحصیلی شده باشند و در ورود به دانشگاه نیز اجازه تغییر این رشته را نداشته باشند، چه بر سر این فرد به لحاظ آینده شغلی خواهد آمد؟
به نظر می‌رسد تصمیم‌گیری درباره چنین مسائلی باید با لحاظ کردن نظرات ذینفعان باشد و تصمیم‌گیری کارشناسان پشت درهای بسته، در آینده کشور و جوانان را با چالش‌های جدی مواجه خواهد ساخت.
تسنیم